Echte persvrijheid en de Media Freedom Act

8 februari 2023

Afgelopen september publiceerde de Europese Commissie haar voorstel van Media Freedom Act, met het oog op de bescherming van mediapluralisme en -onafhankelijkheid. Een wetsvoorstel dat als doel heeft de persvrijheid te beschermen, verdient in principe lof en steun. Anderzijds is het zo dat het huidige voorstel van de Europese Commissie op bepaalde vlakken de persvrijheid juist inperkt in plaats van te beschermen. De tekst dient dan ook op bepaalde punten te worden herzien.

Het belang van persvrijheid

Persvrijheid is een van de grondvesten van een goed werkende democratie. Het is dan ook van uiterst belang om deze te allen koste te beschermen. De Media Freedom Act kan hierbij een rol spelen.

Gelet op de diversiteit van culturen en mediagewoontes in de verschillende lidstaten, is er geen eengemaakte markt in media, en is het dan ook niet aan de Europese Commissie om in dit verband maatregelen te nemen, maar aan de lidstaten (indien er al maatregelen moeten genomen worden).

Persvrijheid wordt in de verschillende lidstaten reeds op verschillende manieren gegarandeerd. Zo is persvrijheid in België verankerd in artikel 25 van de Grondwet, dat ook voorziet in een verbod op censuur. Daarnaast is er een zeer goed ontwikkelde en performante zelfregulering. In Vlaanderen bieden onder meer de Raad van de Journalistiek (RvdJ), de Jury voor Ethische Praktijken (JEP) en de bestaande redactiestatuten de nodige waarborgen om de persvrijheid te beschermen.

Elke invloed van bovenaf, zelf indien deze van de Europese Unie komt, kan de persvrijheid beperken en kan leiden tot ongewenste gevolgen, wat te allen tijde moet worden vermeden.

Opportuniteiten en valkuilen

De Media Freedom Act omvat enkele positieve elementen, die steun verdienen. Zo voorziet het wetsvoorstel in een verbod van staatsinmenging bij redactionele beslissingen (art. 4), de garantie dat eender welke inmenging in de media markten proportioneel en niet-discriminatoir moet zijn (art. 20) en de verplichting voor grote platformen om voorafgaand te melden dat zij content offline zullen halen en de prioritaire behandeling van klachten door deze platformen (art. 17).

Bij elk van deze punten is er echter nog ruimte voor verbetering. Zo is er nood aan bijkomende regels met betrekking tot de handhaving. Daarnaast moet verzekerd worden dat elke inmenging in de media enkel na publicatie kan gebeuren zodat elke vorm van censuur wordt uitgesloten, en moeten er concrete deadlines opgelegd worden aan de grote platformen.

Enkele elementen in de Media Freedom Act kunnen net een negatieve impact hebben op de persvrijheid.

Het wetsvoorstel omvat regelgeving die bepaalt dat de financiering van publieke omroepen adequaat moet zijn (art. 5,3), wat in geval van een overfinanciering van deze publieke omroepen, juist oneerlijke concurrentie kan teweegbrengen tussen private en publieke media. Het is hier van belang dat de regels m.b.t. (ongeoorloofde) staatssteun gerespecteerd worden.

Daarnaast worden ook regels voorzien om de mediaconcentratie te beperken (art. 21). Het is echter niet zo dat consolidatie automatisch een gevaar voor persvrijheid betekent. In kleinere markten is consolidatie onvermijdelijk en soms noodzakelijk voor verdere innovatie om zo te kunnen concurreren met de GAFAs. De Belgische situatie is vergelijkbaar met landen als Noorwegen en Zweden, die respectievelijk op plaatsen 1 en 3 staan op de wereldranglijst persvrijheid. Beslissingen inzake mediaconcentratie dienen dan ook met de nodige realiteitszin en de economische omgevingsfactoren behandeld te worden, en bij voorkeur door één autoriteit (zoals bijvoorbeeld de nationale mededingingsautoriteiten). Er is inderdaad een groot verschil tussen een geconcentreerde markt in handen van een beperkt aantal private spelers die investeren in onafhankelijke kwalitatieve content en een geconcentreerde markt in handen van bijvoorbeeld een oligarch, die de media naar zijn eigen hand zet.

Er wordt ook voorzien in de oprichting van een European Board for Media Services (art. 8 e.v.). Een dergelijke Raad zou in eerste instantie rechtstreeks indruisen tegen zelfregulering, wat essentieel is en de echte garantie vormt voor een vrije pers. Daarnaast is de samenstelling van de Raad, enerzijds door personen die geen ervaring hebben met nieuwsmedia en anderzijds door personen die afkomstig zijn uit lidstaten die elk eigen mediaregels hebben, problematisch. De Raad zou ook nauwelijks onafhankelijk zijn van de Europese Commissie, wat wil zeggen dat media, voor de eerste keer ooit, gereguleerd zouden worden op Europees niveau.

Nog werk aan de winkel

In tijden waar de pers meer en meer geviseerd wordt en waar fake news steeds vaker voorkomt, is het beschermen van persvrijheid, de kwaliteit van nieuws en journalisten een must. Elk initiatief dat hiertoe bijdraagt wordt dan ook gewaardeerd.

Waakzaamheid is evenwel geboden wanneer deze bescherming net het tegenovergestelde dreigt te veroorzaken. Hoewel het doel van de Europese Commissie met haar wetsvoorstel duidelijk is, zorgt de Media Freedom Act op sommige vlakken net voor minder persvrijheid. Het ontwerp dient in die zin dan ook te worden aangepast en herleid tot zijn initiële doelstelling, namelijk de onafhankelijkheid van mediabedrijven garanderen.

Standpunt van de persuitgevers inzake de herziening van artikel 25 en 150 van de Grondwet

3 mei 2021

Naar aanleiding van het voorstel tot herziening van artikel 25 van de Grondwet, werd Vlaamse Nieuwsmedia op 28 april 2021 uitgenodigd voor een hoorzitting in de Commissie Grondwet en Institutionele vernieuwing van de Kamer.

Het grondwetsvoorstel opteert voor een uitbreiding van de persvrijheid naar ‘alle informatiemedia’ – momenteel omvat dit enkel de drukpers – en garandeert het verbod op censuur: “Dezelfde waarborgen gelden voor alle informatiemedia. Ook zij zijn vrij: de censuur kan nooit voor hen worden ingevoerd”.

In eerste instantie juichen de persuitgevers de uitbreiding naar ‘alle informatiemedia’ toe. Waar vroeger drukpers een van de enige vormen van communicatie was en bijgevolg als enige werd beschermd door de grondwet, is dit de laatste decennia grondig gewijzigd. Niet alleen zijn radio en televisie meer aanwezig, ook de komst van sociale media zorgt ervoor dat het onderscheid tussen gedrukte teksten en elke andere mediavorm moeilijk te maken of te rechtvaardigen is. De rechtspraak brengt hierover eveneens geen eensluidend antwoord waardoor een technologieneutrale hervorming zich opdringt.

De persuitgevers vragen echter wel om voorzichtigheid. Het begrip ‘informatiemedia’ moet duidelijk worden afgebakend en gedefinieerd. Het toepassingsgebied geeft momenteel nog niet aan wat er onder het begrip gedekt zou zijn. Dat kranten en hun nieuwssites, magazines, radio en televisie onder ‘informatiemedia’ zullen vallen, is vanzelfsprekend, maar wat met onder andere vloggers en sociale mediaplatformen? De uitgevers pleiten voor een ruime definitie waardoor alle meningsuitingen aan een publiek gedekt worden en zodoende de vrijheid van meningsuiting steeds gegarandeerd wordt.

De preconstituante bepaalt dat een derde lid aan artikel 25 van de grondwet kan worden toegevoegd. Dit zal echter tot een ongelijk onderscheid tussen de pers en andere media leiden. De persuitgevers stellen voor geen extra lid toe te voegen, maar met respect voor de geest van de verklaring tot herziening van artikel 25 die de waarborgen van dit artikel wenst uit te breiden naar andere media, zich te beperken tot lid 1 van artikel 25 als volgt te wijzigen: “De drukpers is vrij, onder welke vorm ook en ongeacht de technische of technologische verspreidingswijze; de censuur kan nooit worden ingevoerd; geen borgstelling kan worden geëist van de schrijvers, uitgevers of drukkers. Wanneer de schrijver bekend is en zijn woonplaats in België heeft, kan de uitgever, de drukker of de verspreider niet worden vervolgd.”

Dit zou een juridisch zuiverdere oplossing zijn dan in de eerste paragraaf het woord “drukpers” te behouden om vervolgens in een derde lid in de uitbreiding te voorzien.

De getrapte aansprakelijkheid uit lid 2 is een noodzakelijke waarborg die moet behouden worden om eventuele druk voor de publicatie te vermijden. In dit lid is een actualisering wel aan de orde: de term ‘schrijver’ is enigszins achterhaald en zou beter vervangen worden door ‘auteur’.

Artikel 150

Naast artikel 25, wordt ook artikel 150 van de grondwet in het licht van een mogelijke herziening bekeken: “De jury wordt ingesteld voor alle criminele zaken, alsmede voor politieke misdrijven en mediamisdrijven, behoudens strafbare uitingen ingegeven door racisme, vreemdelingenhaat, of seksisme, of die aanzetten tot haat, geweld of discriminatie jegens personen of groepen”.

De wijziging van de term ‘drukpersmisdrijf’ naar ‘mediamisdrijf’ lijkt vanzelfsprekend in het licht van de voorgestelde wijzing van artikel 25, maar ook hier is nood aan een duidelijke definiëring en afbakening van de term. De persuitgevers stellen voor de term ‘media’ te wijzigen in de term ‘pers’.

Inzake de uitbreiding van de strafbare uitingen voor een correctionele rechtbank is de nodige voorzichtigheid cruciaal. Indien de correctionele rechtbank bevoegd wordt voor strafbare uitingen die bewust aanzetten tot haat, geweld of discriminatie jegens personen of groepen, moeten deze uitzonderingen restrictief geïnterpreteerd worden.

Voor alle andere mediamisdrijven die niet onder een correctionele rechtbank zouden vallen, pleiten de persuitgevers er voor deze te depenaliseren en dus uitsluitend te laten berechten via burgerrechtelijke procedures. Dit is in lijn met de rechtspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens en het standpunt van de Raad van Europa hieromtrent.

Difference day 2020: Journalism without fear or favour

5 mei 2020

Sinds 2015 wordt jaarlijks Difference Day georganiseerd op de World Press Freedom Day (3 mei). Op deze dag worden de mensen en de organisaties geëerd die elke dag vechten voor persvrijheid en vrije meningsuiting en hiervoor hun eigen veiligheid in het gedrang brengen. De gevaren voor de journalistiek en de journalisten zelf zijn de voorbije jaren alleen maar gegroeid. Zo is er de crisis op geopolitiek niveau, zijn er verschillende democratische crisissen en zijn er technische- en economische gevaren zoals desinformatie. Difference Day 2020 stond dan ook in het teken van Journalism without fear or favour.

Zowel Vlaams Minister van Media, Benjamin Dalle, als de Commissiecommissaris voor Waarden en Transparantie, Vera Jourova, spraken tijdens het online event hun steun uit aan journalisten. Beiden vinden dat journalisten hun job op een veilige manier en in een veilige omgeving moeten kunnen uitoefenen, zodat een onafhankelijke pers kan gewaarborgd blijven.

Er waren twee internationale sprekers, Giulherme Canela en Caoilfhionn Gallagher.

Giulherme Canela, UNESCO Chief of Section for Freedom of Expression, betoogde dat wanneer persvrijheid lijdt, de democratie ook lijdt. Het grootste gevaar waarmee de wereld momenteel geconfronteerd wordt, is desinformatie. Dit zorgt voor een vertrouwensbreuk tussen het publiek en de journalisten, wat zo snel mogelijk moet hersteld worden. Momenteel worden er overal ter wereld noodmaatregelen afgekondigd, maar ook deze moeten in regel blijven met de mensenrechten. Journalisten worden niet enkel meer in conflictgebieden vermoord, maar eveneens in niet-conflictgebieden. Het is de verantwoordelijkheid van de overheden om hiertegen actie te ondernemen door preventie, bescherming en het bestrijden van straffeloosheid.

Caoilfhionn Gallagher, een advocate gespecialiseerd in mensenrechten, zet zich onder meer in voor journalisten die vermoord zijn. Volgens haar moet de internationale gemeenschap preventief optreden door journalisten te beschermen en nadien de invloed van de lidstaat te onderzoeken. Alle overheden hebben misschien wel wetgeving inzake persvrijheid, maar deze wordt maar in weinig landen gehandhaafd. Het is aan de internationale gemeenschap om enerzijds nieuwe en duidelijke regelgeving op te stellen, en de handhaving ervan te verzekeren, en anderzijds om het publiek bewust te maken van deze feiten.

De Honorary Title for Freedom of Expression werd uitgereikt aan twee Turkse schrijvers. Ahmet Altan is schrijver en journalist en zit momenteel in de gevangenis. Elif Shafak is schrijfster en zet zich voornamelijk in als vrouwenactiviste. In haar werk probeert ze een stem te geven aan mensen die er geen hebben. Het recht van vrije meningsuiting wordt gekenmerkt door de kracht van woorden, wat volgens Elif Shafak niet ondermijnd mag worden.

Difference Day 2020 goes digital

20 april 2020

Op 3 mei, de World Press Frreedom Day, vindt naar jaarlijkse traditie Difference Day plaats.

Registeren kan hier.
Meer informatie: www.differenceday.com

Ben jij ook van de partij op Difference Day 2019?

11 april 2019

Op 3 mei, de World Press Frreedom Day, vindt na een geslaagde editie vorig jaar, de vijfde editie plaats van Difference Day in het Brussels Centrum voor Schone Kunsten Bozar.

Registeren kan hier.
Meer informatie: www.differenceday.com
Twitter account: https://twitter.com/differenceday16
Facebook Account: https://www.facebook.com/differencedaybxl/
Facebook event: https://www.facebook.com/events/1224594014267143/
Youtube account: https://www.youtube.com/channel/UClM2MMCVaD3NNTGHxFM8Zuw
Instagram account: https://www.instagram.com/differenceday/

Difference Day is een feest voor de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting

30 april 2018

30 april 2018

Op 3 mei, de World Press Frreedom Day, vindt na een geslaagde editie vorig jaar, de vierde editie plaats van Difference Day in het Brussels Centrum voor Schone Kunsten Bozar.

Registeren kan hier.
Meer informatie: www.differenceday.com
Twitter account: https://twitter.com/differenceday16
Facebook Account: https://www.facebook.com/differencedaybxl/
You tube account: https://www.youtube.com/channel/UClM2MMCVaD3NNTGHxFM8Zuw
Instagram account: https://www.instagram.com/differenceday/

Difference Day is een feest voor de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting

5 april 2017

 
Op 3 mei, de World Press Frreedom Day, vindt na een geslaagde editie vorig jaar, de derde editie plaats van Difference Day in het Brussels Centrum voor Schone Kunsten Bozar.

Persvrijheid versus recht op privacy in kader van het portretrecht

27 februari 2012

Door Sandrien MAMPAEY, Legal & Administration Manager van Vlaamse Nieuwsmedia
Het portretrecht van de geportretteerde beperkt het auteursrecht van de auteur gezien de auteurswet bepaalt dat de auteur of de eigenaar van een portret niet het recht heeft het werk te reproduceren of aan het publiek mee te delen zonder toestemming van de geportretteerde (art. 10 A.W.)
Door de rechtspraak werden wel een aantal uitzonderingen op deze absolute toestemmingsvereiste geschapen in functie van de vrijheid van meningsuiting en het recht op informatie van het publiek. Vooral van publieke personen wordt aangenomen dat zij zich niet kunnen verzetten tegen de reproductie of publieke mededeling van hun afbeelding in het kader van de actualiteitsverslaggeving. Dit is telkens weer een moeilijke evenwichtsoefening tussen de persvrijheid enerzijds en het recht op privacy anderzijds. Welke grondrecht voorgaat, hangt af van het concrete geval.
Een mijlpaalarrest in deze materie is het arrest van het Hof van Justitie van 24 juni 2004 (Von Hannover I). Volgens het Hof is het bij de belangenafweging tussen de persvrijheid en het recht op privacy van doorslaggevend belang of het gaat om een foto die bijdraagt aan een publiek debat. Wordt de inbreuk op de privacy van de betrokkene gerechtvaardigd door overwegingen van publiek belang of niet? Het Hof oordeelde toen dat de foto’s gepubliceerd in de entertainmentpers een inbreuk op de privacy van Prinses Caroline van Monaco vormden omdat ze geen bijdrage leverden aan het publiek debat. Iemand die geen officiële functie uitoefent, geniet immers evenveel privacy als de gewone burger en hoeft bijgevolg geen privé foto’s te dulden in de pers.
Het Hof heeft recent op 7 februari 2012 een nieuw arrest geveld  (Von Hannover II) waarin het haar eerdere arrest uit 2004 verder uitwerkt. Criteria die relevant kunnen zijn voor de belangenafweging zijn de volgende: (i) levert de uiting een bijdrage aan een publiek debat, (ii) de bekendheid van de persoon en het onderwerp van de publicatie, (iii) het gedrag in het verleden van de persoon waarover wordt bericht, (iv) de inhoud, de vorm en de gevolgen van de publicatie en (v) de omstandigheden waaronder de foto’s worden genomen.
Belangrijk aan dit arrest is dat het Hof benadrukt hierbij dat het niet voldoen aan een of meerdere van de criteria niet meteen betekent dat een publicatie onrechtmatig is. Bovendien wordt een vrij ruime interpretatie gegeven van wat bijdraagt aan een publiek debat en is het al dan niet uitoefenen van officiële functies niet bepalend om te beslissen of de publicatie onrechtmatig is. Zo kan de Koninklijke familie gefotografeerd worden als onderdeel van een publiek debat, ook al zijn ze op vakantie. Ook al oefenen ze geen officiële functies (bv. Prinses Caroline) uit, het zijn bekende figuren en in die hoedanigheid moeten zij meer dulden dan de gewone burger. Een belangrijk arrest dus dat de entertainmentpers heel wat meer ademruimte geeft dan het eerdere arrest uit 2004.
Het volledige arrest vindt u hier.